Lời tựa của tác giả: Nền tảng của bài thơ này là hai sự kiện quan trọng trong năm 2022: đầu tiên là cuộc chiến Ukraine; thứ hai là vụ việc người phụ nữ bị xiềng ở Trung Hoa. Chị là một nô lệ tình dục, bị bắt cóc và buôn bán bởi những tay buôn người đến huyện Phong, Tô Châu, tỉnh Giang Tô. Khi được tìm thấy, lưỡi của chị đã bị cắt, răng của chị đã bị rút hết, vòng quanh cổ chị là một sợi xích sắt: tình trạng tâm lý và khả năng cất tiếng nói của chị đã bị tàn phá nghiêm trọng cùng với nhiều di chứng tất nguyền nặng nề; chị cũng đã bị hiếp dâm và đã sinh ra tám đứa con như là hệ quả của cách đối xử “theo truyền thống” của những người nông dân đã mua chị về để sử dụng. Vụ việc này đã khiến từ “Mẹ” trở thành từ bẩn thỉu nhất trong từ vựng Trung Hoa. Sau khi vụ việc được phơi bày trên internet, nó đã khuấy động một làn sóng căm phẫn với hàng triệu lượt chia sẻ, tương tác và bình luận liên tục, cũng như nổi lên sự phê phán gay gắn đối với truyền thông chính thống và hệ thống luật pháp đã tìm cách che đậy sự băng hoại ghê tởm ở góc khuất xã hội này. Kể từ vụ thảm sát Thiên An Môn vào năm 1989 tại Bắc Kinh, lần đầu tiên người Trung Hoa đã bùng phát một phong trào thể hiện sự khai sáng về tinh thần trên quy mô rộng lớn. Tôi đã gọi đây là một “Thiên An Môn trên phố ngang”.
Lời người dịch: Đã lâu rồi tôi không dịch thơ, bởi tôi nghĩ mình đã mất nhiều sự nhạy cảm với ngôn ngữ văn chương. Cách đây hơn 10 ngày, tôi đi nghe một buổi thuyết trình về văn học lưu vong và được nghe tham luận của tác giả Nguyễn Thị Thúy Hạnh (Viện Văn học) về Dương Luyện (1955), nhà thơ lưu vong Trung Hoa. Trước đó, tôi đã đọc ông nhưng quả thật giữa ông với tôi vẫn cứ có một khoảng cách nào đó, khiến ông không đọng lại nhiều trong tâm trí tôi như Cố Thành hay Bắc Đảo, những gương mặt thơ ca cũng nổi lên từ Trường phái Mông Lung ở Trung Hoa từ đầu thập niên 1980, một trường phái đã mở đường để thơ ca đương đại Trung Hoa có những đột phá ngoạn mục. Nhưng lần này thì tôi xúc động khi nghe bạn Hạnh nói về ông. Tôi đã ngồi tìm thơ của ông và ngay lập tức thấy được bài thơ này, gần như chỉ đăng cách ngày diễn ra tọa đàm trước đó một chút.
Bài thơ làm tôi gai người trước hết bởi bối cảnh của nó. Rồi sau nữa là những câu thơ thành thật đến phũ phàng. Nó làm tôi phải nghĩ rất nhiều về cách thơ ca lên tiếng trước những nỗi đau của con người. Có thể làm một bài thơ bằng một ngôn ngữ đại chúng hơn, cổ động hơn, giận dữ hơn. Nhưng tại sao Dương Luyện vẫn lựa chọn một lối viết vặn xoắn, mông lung. Tôi nghĩ, dù gì đi nữa, thơ thức tỉnh con người không phải bằng cách ru người ta vào cảm xúc miên man như thời kỳ lãng mạn, cũng không phải bằng cách lớn tiếng bày tỏ những bức xúc – cái gì càng nói to thì dư vang của nó lại càng ngắn (nghệ thuật là vậy). Bởi chúng ta đã luôn sống như vậy – tự lừa mình rằng thế giới đang ổn, mọi thứ vẫn trong sáng tinh khôi, như tuyết, như hoa đào, an yên, nhẹ nhõm đi mà sống, thơ phải làm sao để chúng ta can đảm dứt khỏi ảo tưởng về sự miễn trừ trách nhiệm đối với thế giới này, để tự thú, để xưng tội và còn để làm cái gì đó, bắt đầu từ nỗi ăn năn ấy.
Trong thế giới nơi vẫn còn nỗi đau kinh khiếp này, nghệ thuật lớn luôn là thứ người ta ngại chạm vào. Bởi chạm vào là gai người lên như sốt. Thơ ca nói bằng cách buộc người ta phải đọc chậm để nghĩ, để thấy mình trong đó, để thấy những cái đèm đẹp của đời này đồng lõa với cái ác như thế nào…
Tôi hoàn toàn không tự tin vào bản dịch này. Nhưng tôi muốn dịch bài thơ, vì đây là cách để tôi tự phá băng trạng thái block writing đã giam hãm tôi quá lâu.
Và tôi thật sự chờ đợi những bản dịch tốt hơn.
*
tuyết trắng cũng có thể là một cỗ máy địa ngục
để nghiền nát một cuộc đời phải chết đi chết lại
một cái chết phóng thích quá nhiều bóng ma
nước mắt Pushkin
của Tsvetaeva
rớt đẫm trên vai những pho tượng đồng lạnh lẽo
những vần thơ bé mọn của hư vô bị kéo lê
qua những trái tim dựng lên như những vỏ sò rỗng
một bài thơ có thể (có thể chỉ là) nấm mồ tập thể của thơ ca
vùi đớn đau sâu đến nỗi chẳng nhìn được ra để khóc
cũng một sớm đầu xuân cách đây mười vạn dặm
một thảm họa bị đóng đanh vào xương đòn
một thảm họa khác chết chìm máu thịt tái sinh
tái sinh vào lãng quên quá nhiều bóng ma
tiếp tục lồm ngồm bò lên khỏi những huyệt mộ rỗng không để phục sinh
những phế tích bất động biến thành những tiếng lạo xạo từ miệng chúng
làm chúng ta đã nghĩ nhầm rằng
một thời đại tuyệt vọng là cái gì mới mẻ
tại sao con đường bùn lầy tù đọng này đi mãi không hết?
tại sao cánh rừng thông xanh xám này cái nhìn băng giá
chỉ đọng lại ý nghĩa bốc mùi y hệt như vầng mặt trời tái nhợt
những Katya Natasha yêu kiều những mảnh bom ốp vào ngực họ
như những cây nấm đỏ máu vừa mới được hái về
có phải đây là cuộc hồi hương tất cả chúng ta đều ngóng đợi?
một con chim vụt bay lên từ quê nhà của người nào đó
liệu nó có quyền hiện hữu trong giấc mơ của ta?
những đầu lâu với hốc mắt lớn nhìn chằm chằm vào con phố bị rải bom
chỉ một câu hỏi thôi tại sao hủy diệt mọi thứ này?
còn bao lâu nữa để leo xuống hết chiếc thang này cho đến khi nó chạm vào
sự hãi hùng của con trẻ một khoảng chân không như hậu quả một vụ nổ hạt nhân
lơ lửng neo sâu trong trái tim thế giới có thể bị bịt mắt bởi lửa từ lâu đến vậy sao?
đường hầm ấy trong cơ thể một người mẹ
dẫn đến xích xiềng dẫn đến dối trá
một cây đại dương cầm khổng lồ bị đập vỡ thành từng mảnh mỗi ngày
những ngọn sóng đại dương vỗ vào người bất chấp những cơn rùng mình trong gió
mẹ cái từ khiêm hạ nhất cái từ bẩn thỉu nhất
dẫn đến những vệt máu khô sẫm lại thành lớp dày
và một buổi sáng chết lặng khác
nhìn thấy người mẹ ấy bị khóa chặt vào thứ tiếng mẹ đẻ bị băm vằm
nhìn thấy chính chúng ta bị khóa chặt trong hầm trú bom của nỗi hổ thẹn
cũng những chiếc áo tả tơi lăn lóc trên nền đất cạo sạch những ảo tưởng của con người
từ đường hầm trong cơ thể người mẹ ấy mà ta thấy một con đường được canh chừng nghiêm ngặt
một con đường được đào vào chính cơ thể chúng ta những xác chết chồng lên xác chết
rỗng không mãi mãi ồ này lắng nghe tiếng gió than van vốn không có lịch sử nào
một giống loài không thể cứu được các bà mẹ
giống loài ấy thậm chí còn chẳng đáng có ngày tận thế
nhưng thật sự đây là ngày tận thế
một con giòi mang không biết bao nhiêu sắc xám những cái tên queo quắt
trên mỗi hòn đá ngồi xổm những bầy ma tị nạn
đây là mùa xuân những tin tức đẫm máu tồi tệ nhất còn trổ nhanh hơn lá non
máu lấp máu lấp máu bề mặt khô cằn của đời sống chúng ta
cũng gần như thể các hư cấu một mất mát ngay trước mắt chúng ta
những bóng ma của quê nhà phát tán và tan biến còn nhanh hơn cả những đôi mắt ứa nước
cái âm hộ đã bị chơi đến nát bươm của một bà mẹ vẫn phải tiếp tục là đồ chơi
vẽ quỹ đạo của một hành tinh nơi giữa cái chết và cái chết không có khoảng cách
một tháng Ba chưa bao giờ đi qua hỏi thật sự có chăng một con đường quay lại?
khuôn mặt mùa xuân bỏ lại phía sau một thứ bùa mê nào đó được vuốt sáng lên sáng lên như một biểu tượng dối lừa
một tội ác không thể nhớ khởi đầu mà chỉ nhớ trọng lượng của những chiếc bóng
không điền tên bất cứ ai trong khu tử tù mà chỉ những lỗ đạn mang hình thù người
nó dừng lại trước một người nằm ngủ bị bỏ lại trên một con đường hoang vắng
bàn tay lem luốc trên nút bấm đỏ mân mê nhị hoa hủy hoại
vân vê cuộc chuyện trò quanh bàn ăn buổi tối bát đĩa lanh canh nghe mới thật vui tai
những chiếc lưỡi như tử thi liếm lấy những ngọn lửa nướng trẻ con thành than
sự nhát cáy đầy hương vị chính nó đã bảo vệ tấm thân ta
làm cho nó được thanh tẩy lặng lẽ và mềm mại nó bảo vệ sự im lặng của ta
bóp mạnh phổi ta bảo vệ một cuộc đời cứ mỗi giây lại rỉ ra
nó chẳng là gì cả mà chính là tội ác
nhìn chằm chằm vào sự điên rồ của một cành hoa đào giống như sự điên rồ
được tạo nên bởi những ngón tay Tháng Ba sụp đổ Tháng Ba đẫm mồ hôi
nhìn thấy chúng ta bị trói buộc vào chiếc giường của một bóng ma rơi xuống còn xa hơn cả những bóng ma rơi xuống
chốn không-ở-đâu cả không từ ngữ nào trâng tráo hơn sự ngây thơ
không bàn tay nhỏ nào chới với từ lòng đất chưa từng vấy mùi cơ thể tôi
không một dây rốn bằng thép nào lại chưa từng kéo ra cả một dòng sông những than xương
nó không biết đến một tương lai nào khác ngoài sự biến mất của chính nó
biến mất trong cái nhìn kinh ngạc của một cành đào nở hoa
cái đẹp trùng trùng cái đẹp những lòng bàn tay hằn dầu cửa sổ những toa tàu vĩnh biệt
một tiếng còi thổi bay mọi thứ
đây là một bài thơ không thể viết một bài thơ bất khả
không có ai trong bài thơ này tất cả những gì còn lại là mọi người
đối diện với tấm gương tội ác tấm gương của sự độc tàn
Nước mắt của Lý Thương Ẩn nào liên quan gì đến chúng ta
ai là kẻ giả mạo của ai ảo ảnh nguyền rủa trong gương
nhận ra chỉ sự phân chia là thật bị đập vỡ trên đá ngầm
được vá víu trong sương dày những âm vọng yếu ớt
được chùi sạch bong không biết bao lần từ tuyết trắng đến hoa đào nghe
thơ ngâm mà không thấy tiếng lòng một lịch sử trồi lên từ một vỏ sò rỗng
bước ra khỏi chính mình như chẳng hề hấn gì
chúng ta đã luôn sống như thế đó thôi
Hải Ngọc dịch
Nguồn: Yang Lian, “Searching for Evil”, bản dịch tiếng Anh của Brian Holton, https://themarkaz.org/yang-lian/?fbclid=IwAR3NxIF_k9Mj1g3_1GnGl5ybSBsqSGZzvuioawgmZ13quQZOqwiOpKbI420
hải ngọc's Weblog 